18-19 Απριλίου 1941: Η Ελληνική Πομπηία

 του Σπύρου Χατζάρα

Στις 18 Απριλίου 1941, από ολόκληρο το αγγλικό εκστρατευτικό σώμα ένα τάγμα δυστυχισμένων νεοζηλανδικών πολέμαγε στα Τέμπη.
Ο Πηνειός ήταν το «φράγμα» έναντι της γερμανικής προέλασης.

Η μάχη για το φαράγγι των Τεμπών , έληξε γρήγορα όταν τμήματα της γερμανικής 6ης Ορεινής Μεραρχίας πέρασαν τον Πηνειό και περικύκλωσαν το νεοζηλανδικό τάγμα που υπεράσπιζε τη διάβαση. Οι Νεοζηλανδοί εξοντώθηκαν.

Η στρατιά της Ηπείρου, περπατούσε για Πέμπτη ημέρα, συχνά υπό βροχή, δεχόμενη τις επιθέσεις και τους πολυβολισμούς των «στούκας», και με έλλειψη τροφίμων. Το ηθικό των εξουθενωμένων στρατιωτών είχε καταρρεύσει και η Στρατιά ήσαν πια ένα συνονθύλευμα απελπισμένων. Υπήρχε συνεχής διαρροή στρατιωτών, και φαινόμενα απειθαρχίας , που οι στρατηγοί όπως ο Μπάκος προσπαθούσαν να αντιμετωπίσουν με τυφεκισμούς.

Η πεποίθηση όλων ήταν ότι η συνέχιση του πολέμου ήταν άσκοπη και ότι ο στρατός είχε εγκαταλειφθεί στην τύχη του από την Αθήνα , τον βασιλιά και τον Παπάγο. Η δυσαρέσκεια κατά του Βασιλιά, των Άγγλων και της «κυβέρνησης» ήταν διάχυτη. Αυτό ήταν το «πνεύμα του Μετώπου».

Η μόνη λύση που απέμενε, ήταν η παράδοση στους Γερμανούς με έντιμους όρους. Το πρωί της Μεγάλης Παρασκευής του 1941, (18 Απριλίου), ο πρωθυπουργός Κορυζής είχε τηλεφωνική επικοινωνία με τον στρατηγό Πιτσίκα που του ζήτησε να δοθεί πολιτική λύση. «Προς Θεού σώσατε το Στρατό από τους Ιταλούς» του είπε και ανέφερε ότι η 17η Μεραρχία είχε διαλυθεί.

Ο Κορυζής τον διαβεβαίωσε ότι ως το μεσημέρι θα του είχε στείλει τη διαταγή για την συνθηκολόγηση. Ήταν τόση η σιγουριά του Πιτσίκα ώστε κάλεσε τον Παναγιώτη Κανελλόπουλο που υπηρετούσε τότε στο στρατηγείο και τον διέταξε να συντάξει στα Γερμανικά σχέδιο πρωτοκόλλου συνθηκολόγησης.

Στις 10. 00 πμ , έγινε σύσκεψη της ηγεσίας στην Μ. Βρετανία , υπό τη προεδρία του Βασιλιά .Μετείχαν ο Πρωθυπουργός Αλέξανδρος Κορυζής, ο Αρχιστράτηγος Παπάγος και οι σύμμαχοι. Ο τενεκές υποστράτηγος Ουίλσων, ο πρέσβης Πάλαιρετ και ο ταξίαρχος της Αεροπορίας Τζων ντ' Άλμπιακ .
Η Άγγλοι επανέλαβαν αυτό που έλεγαν και την προηγουμένη στον Γεώργιο.
Ότι η Αθήνα δεν διέτρεχε κίνδυνο, «τουλάχιστο για μια εβδομάδα ακόμη», οπότε αποφασίστηκε η αναβολή της αναχώρησης της Κυβέρνησης, κι η συνέχιση του αγώνα. Γιατί οι Άγγλοι ήθελαν να συνεχίσουν και δεν ήθελαν να φύγει ο Γεώργιος δεν έχει φωτιστεί μέχρι και σήμερα.

Μετά τη σύσκεψη, ο Παπάγος ενημέρωσε τον διαγγελέα του Πιτσίκα, συνταγματάρχη Γρηγορόπουλο ότι ο Βασιλιάς σε καμιά περίπτωση δεν θα δεχόταν τη λύση της συνθηκολόγησης και ότι ήταν αποφασισμένος να πολεμήσει στο πλευρό των Βρετανών ως την τελική νίκη. Παρόντες στην ενημέρωση ήσαν ο σεβάσμιος της Στοάς Ιωάννης Διάκος, που δεν είχε καμιά αρμοδιότητα,
ο Μανιαδάκης και ο Παπαδήμας, ως υπουργός των στρατιωτικών, που είπε ότι ο στρατός έπρεπε να κρατήσει 4 -5 μέρες ακόμη, μέχρι να αναχωρήσει η Κυβέρνηση από την Αθήνα, και να προχωρήσει η σύμπτυξη των Βρετανών , οπότε οι στρατηγοί θα μπορούσαν να αναλάβουν την ευθύνη της συνθηκολόγησης. Ο Παπάγος συμφώνησε ότι διέξοδος θα δινόταν δια της αναχωρήσεως του Βασιλιά και της κυβέρνησης και της ανάληψης της Αρχής από άλλη , η οποία θα έδινε στον Αρχιστράτηγο εξουσιοδότηση να αρχίσει διαπραγματεύσεις με τους Γερμανούς μετά δύο - τρεις ημέρας».

Στις 12.00 το μεσημέρι της 18ης Απριλίου, ο πρόεδρος της Κοινότητας Καλαμπάκας Γρηγόριος Παπαφιλίππου, ο γραμματέας Αθανάσιος Θεολόγης, οι δάσκαλοι Θεολόγης Παπαγεωργίου και Γεώργιος Μπαντέκας, οι ιατροί Χρήστος Παπαγιάννης και Βασίλειος Παπασωτηρίου, ο απόστρατος αξιωματικό Παναγιώτης Καραπιπέρης ακολουθούμενοι από πολλούς μαθητές με λευκή σημαία ξεκίνησαν από την κεντρική πλατεία για να παραδώσουν την πόλη στους Γερμανούς.

Οι μοτοσικλετιστές της γερμανικής εμπροσθοφυλακής, φάνηκαν στον παλιό δρόμο, που περνούσε πάνω από την γέφυρα του Αϊ-Λια. Ο επικεφαλής αξιωματικός, τους χαιρέτησε αντάλλαξε μερικές κουβέντες με τον πρόεδρο της Κοινότητας, μέσω διερμηνέα, και συνέχισαν τον δρόμο τους προς τα Τρίκαλα.

Το μεσημέρι, και ενώ οι Γερμανοί πήγαιναν προς τη Λάρισα, και τα Ιωάννινα, και η Λουφτβάφε πραγματοποιούσε σφοδρό βομβαρδισμό της Λαμίας, της Χαλκίδας, των Λουτρών Αιδηψού, της Ερέτριας, της Αμάρυνθου, του Αλιβερίου, της Νέας Αρτάκης, της Λίμνης, των Ωρεών και της Παραλίας Κύμης, ο δυσφορών Άναξ, δέχθηκε να συνεδριάσει στη Μεγάλη Βρετανία το Υπουργικό Συμβούλιο με την παρουσία του στις 14:00. Ήταν το πιο τραγικό κυβερνητικό συμβούλιο της ιστορίας του συγχρόνου ελληνικού Κράτους ,στο τέλος του οποίου είχε καταρρεύσει κάθε οργανωμένη πολιτική εξουσία και είχαν δημιουργηθεί οι προϋποθέσεις του διχασμού σε κυβέρνηση Αθηνών και στην εξόριστη κυβέρνηση των υπαλλήλων των Άγγλων και του Βασιλιά.
Δώδεκα ημέρες μετά την έναρξη της γερμανικής εισβολής, συζητήθηκε το ζήτημα της άμεσης απομάκρυνσης των βρετανικών στρατευμάτων , για να ικανοποιηθεί η απαίτηση του Τσώρτσιλ να δοθεί «θεωρημένη» από την κυβέρνηση η δήλωση του Παπάγου, προς τον Ουίλσων, ότι οι Αγγλοι θα έπρεπε να αποσυρθούν .
Το τι ακριβώς ελέχθη στο Υπουργικό Συμβούλιο δεν το γνωρίζουμε.
Πρακτικά δεν κρατήθηκαν και δεν υπάρχουν.

Σύμφωνα με τις αφηγήσεις των παρόντων, ο Παπαδήμας , αφού διάβασε τα τηλεγραφήματα από το μέτωπο, εξέφρασε τη γνώμη ότι ακόμη και αν οι Βρετανοί ήταν σε θέση, όπως διαβεβαίωναν, να αντιτάξουν αποτελεσματική άμυνα στις Θερμοπύλες για μερικές μέρες, παρόμοια αντίσταση ήταν, μάταιη και εισηγήθηκε την άμεση αναχώρηση των βρετανικών στρατευμάτων, ώστε να διευκολυνθεί η θέση των διοικητών του στρατού.
Ορισμένα μέλη της Κυβέρνησης και ο Κορυζής πρότειναν να αναχωρήσουν αμέσως για την Κρήτη ο βασιλιάς και η Κυβέρνηση για να επισπευστεί η σύναψη ανακωχής. Κάποιοι υπουργοί επέκριναν δριμύτατα την πολιτική που είχαν ακολουθήσει ως τότε ο βασιλιάς και η Κυβέρνηση και πρότειναν να αναλάβει
ο Κορυζής την πρωτοβουλία και την ευθύνη της συνθηκολόγησης.

Ο μόνος υπουργός που δεν είχε προτείνει την άμεση αναχώρηση του βασιλιά και της Κυβέρνησης από την Αθήνα ήταν ο τενεκές Κοτζιάς. Ο βασιλιάς απέρριψε τις προτάσεις και κατηγόρησε τον Κορυζή που εισηγήθηκε την αποδοχή της πρότασης των στρατηγών για προδοσία.
Η συνθηκολόγηση, είπε, «θα ισοδυναμούσε με σπίλωση της χώρας».

Ο Βασιλιάς έληξε το υπουργικό συμβούλιο γύρω στις 17.20 χωρίς να ληφθεί απόφαση.

Ο «προδότης» πρωθυπουργός Κορυζής μετά από μια σύντομη κατ' ιδίαν συνομιλία με τον Γεώργιο, του υπέβαλε την παραίτηση του, και πήγε στο σπίτι του στη Βασιλίσσης Σοφίας.

Τον ακολουθούσαν κατά πόδας ο Ιωάννης Διάκος, και ο διάδοχος Παύλος. Ένας από τους δύο, είτε ο Παύλος είτε ο Διάκος τον πυροβόλησε και τον σκότωσε μέσα στο γραφείο του, στις 17.35. Τ

ηλεγράφημα του Βρετανού πρεσβευτή της ίδιας μέρας προς το Λονδίνο ανέφερε «5.35 μμ. : Πρόεδρος Κυβέρνησης μόλις αυτοκτόνησε, αφού δήλωσε στον βασιλιά ότι απέτυχε στο έργο που του είχε αναθέσει».

Λίγο αργότερα έφθασε από την Καλαμπάκα στην Αθήνα ο απεσταλμένος του Τσολάκογλου, ο συνταγματάρχης Χρυσοχόου , που έστειλε από το Κέντρο Διαβιβάσεων του Γενικού Στρατηγείου στην Μεγάλη Βρετανία, με τη βοήθεια του αντισυνταγματάρχη Κορόζη, το ακόλουθο μήνυμα χρησιμοποιώντας την κωδική υπογραφή, «Φρουραρχείο Θ», που ανήκε στον Παπάγο.

«Αφιχθείς εις Αθήνας εύρον την κατάστασιν χαώδην.Ο Πρωθυπουργός αυτοκτόνησε ολίγα λεπτά προ της αφίξεώς μου… Κατόπιν τούτου δεν απομένει άλλη λύσις προς απαλλαγήν του Στρατού εκ της αιχμαλωσίας, ειμή η λύσις του Μητροπολίτου Ιωαννίνων», και τα μεσάνυχτα , απέστειλε στον Τσολάκογλου το εξής τηλεγράφημα: «Απόρρητος προσωπική διά Στρατηγό. Ενέργεια ανάγεται αρμοδιότητα Στρατιάς. Εάν αναλάβετε σεις, δέον πρώτον λάβητε εξουσιοδότησιν λοιπών Σωμάτων Στρατού, αναθετόντων υμίν ενέργειαν ως έχοντα επαφήν με Γερμανούς».

Μετά τη δολοφονία του Κορυζή, ο Βρετανός πρεσβευτής Μάικλ Πάλερετ ,συμβούλεψε τον Γεώργιο να σχηματίσει ο ίδιος κυβέρνηση «εθνικής Ενότητας» με τους Βενιζελικούς.

Ο κομμουνιστής Τ.Κατσιμάρδος , που παριστάνει τον ιστορικό έχει γράψει το ακόλουθο γελοίο ψέμα: «Ο Γεώργιος Β΄, ταυτισμένος με την τεταρταυγουστιανή δικτατορία, αρνείται πεισματικά να προχωρήσει στο σχηματισμό εθνικής κυβέρνησης. Παρά τις πιέσεις ακόμη και των Άγγλων. Αναζητεί πρωθυπουργό και υπουργούς από το σκουπιδοτενεκέ του μεταξικού καθεστώτος». «Εθνική κυβέρνηση» για τον κομμουνιστή Κατσιμάρδο, ήταν ο Τσουδερός, και ο Γεώργιος που επέβαλε την δικτατορία του, ήταν ταυτισμένος όχι με τους Άγγλους αλλά με τους Μεταξικούς. Πρόκειται για χονδροειδείς κομμουνιστικές βλακείες. Το βράδυ της 18ης Απριλίου , συναντήθηκαν στο Καλπάκι οι στρατηγοί Παναγιώτης Δεμέστιχας και Γεώργιος Μπάκος , με τον Μητροπολίτη Ιωαννίνων Σπυρίδωνα και συμφώνησαν στην συγκρότηση Επαναστατικής κυβέρνησης με έδρα το Μέτσοβο και ετοίμασαν το έγγραφο της συνθηκολόγησης.Τις πρώτες πρωινές ώρες του Μεγάλου Σάββατου, τμήματα της 2ης Μεραρχίας Πάντσερ, εισήλθαν στη Λάρισα, χωρίς να συναντήσουν αντίσταση, και κατέλαβαν το αεροδρόμιο, στο οποίο οι Βρετανοί είχαν αφήσει άθικτα τα αποθέματα εφοδίων τους.

Η κατάληψη των φορτίων προμηθειών και καυσίμων, επέτρεψε στις μονάδες των Γερμανών να συνεχίσουν την προέλασή τους δίχως στάση. Το πρωί του Σαββάτου, ο Γεώργιος Μπάκος έλαβε δια του ασυρμάτου πρόσκληση του στρατηγού Πιτσίκα, για να πάει στα Ιωάννινα.

Ο στρατηγός Δεμέστιχας παρακίνησε τον Μπάκο τηλεγραφικά να μεταβούν, αλλά ο Μπάκος , φοβούμενος την σύλληψη του στα Ιωάννινα και κατεχόμενος από την ιδέα της αμέσου λύσεως λόγω της προσέγγισης των Γερμανών, δεν έδωσε απάντηση , αλλά επικοινώνησε προσωπικά με τον στρατηγό Τσολάκογλου, τον οποίον ενημέρωσε επί της αποφάσεως που είχε λάβει με του στρατηγό Δεμέστιχα. Σε αυτή τη συνομιλία ο Μπάκος είπε στον Τσολάκογλου για τους αργυρώνητους των Αθηνών.

  «Δεν πρέπει να ανεχθώμεν να μας προδίδουν οι εν Αθήναις ανάλγητοι και αργυρώνητοι […] ούτε πρέπει να ανεχθώμεν το αίσχος να μας διοική ο ανόητος Κοτζιάς και να κανονίζη την τύχην της Πατρίδος και των σφαγιαζομένων τέκνων της». Η απόφαση Δεμέστιχα-Μπάκου προέβλεπε τον σχηματισμό προσωρινής Επαναστατικής Κυβέρνησης Εθνικής Σωτηρίας με έδρα το Μέτσοβο, που δεν θα δεσμευόταν από υποχρεώσεις έναντι των Βρετανών, με πρωθυπουργό τον Σπυρίδωνα, που θα απευθυνόταν στον Χίτλερ και θα ζητούσε ανακωχή με «γαλλικούς όρους». 

Ο Παπάγος που ηταν ενήμερος για τα τεκταινόμενα στην Ήπειρο διέταξε τον δικό του Πιτσίκα να αντικαταστήσει τους σωματάρχες: «Πληροφορούμαι ότι ο αντιστράτηγος Τσολάκογλου ανέλαβε την πρωτοβουλίαν συνθηκολογήσεως. Δέον να κατανοηθή παρά πάντων ότι ύψιστα συμφέροντα Πατρίδος απαγορεύουν τούτο… Αντικαταστήστε αμέσως Τσολάκογλου…»

Στην Αθήνα , μετά τη δολοφονία του Κορυζή από τον Διάκο επικράτησε το απόλυτο χάος . Ο Βασιλιάς και ο άγγλος πρέσβης Πάλερετ αναζητούσαν εναγωνίως κάποια προσωπικότητα να χρήσουν ως Πρωθυπουργό χωρίς όμως να βρίσκεται κανένας πρόθυμος, σε σημείο ώστε για πρώτη φορά στην σύγχρονη Ελληνική πολιτική Ιστορία να αναλάβει Πρωθυπουργός ο ίδιος ο Βασιλιάς!

Οι προελαύνοντες Γερμανοί καταλαμβάνουν την Λάρισα και το αεροδρόμιο της , όπου βρήκαν άφθονα καύσιμα,. Οι εφημερίδες του Νικολούδη ανακοίνωσαν ψευδώς τον «αιφνίδιο θάνατο» του Κορυζή και σε λάθος ώρα. 

«Αψευδής μάρτυρας»,η ψευδόμενη «Ακρόπολις», που έλεγε ότι « Έλληνες και Άγγλοι αμιλλώνται αλλήλους προς συγκράτηση του εχθρού», ενώ, το είχαν βάλει όλοι στα πόδια.

Στα δυτικά, οι Γερμανοί κατέλαβαν τα Τρίκαλα και το Σύνταγμα «Leibstandarte SS Adolf Hitler», της πρώτης μεραρχίας Πάντσερ, κατέλαβε τα Ιωάννινα, περικυκλώνοντας την υποχωρούσα Στρατιά της Ηπείρου. Η Λουφτβάφε βομβάρδισε για δεύτερη φορά τη Λαμία και την Άρτα. Το Τμήμα Στρατιάς Ηπείρου, (Πιτσίκας) με την Α. Π. 8694)19-4-1941 αναφορά του Σώματος γνώριζε στην Αθήνα την κυκλοφορία προκήρυξης των Κομμουνιστών με τίτλο, «π ό λ ε μ ο ς κ α τ ά τ ο υ π ο λ έ μ ο υ» .

Αργότερα το πρωί του Σαββάτου, έφθασε στο σταθμό διοίκησης του Δευτέρου Σώματος στο Καλπάκι ο Μητροπολίτης Ιωαννίνων, που συνιστούσε την επίσπευση της αποστολής κηρύκων προς τους Γερμανούς, λόγω της κατάστασης που είχε δημιουργηθεί στα Ιωάννινα, όπου συγκεντρωνόντουσαν οι φυγάδες, και θα πήγαινε και ο ίδιος, προς τους Γερμανούς ως αντιπρόσωπος της προσωρινής Κυβερνήσεως. Περίμεναν το στρατηγό Δεμέστιχα για να μεταβούν μαζί και οι τρείς στον Σταθμό διοικήσεως του Τσολάκογλου.

Επειδή εκείνος αργούσε και δεν υπήρχε τηλεγραφική επικοινωνία, απεφάσισαν να μεταβούν ο Μητροπολίτης, ο Σωματάρχης, και ο διοικητής πυροβολικού του Α Σώματος ,Μαυρογιάννης στο Σταθμό διοικήσεως του Δεμέστιχα. Αναχώρησαν αλλά τους καθήλωσε η Λουφτβάφε και επέστρεψαν .

Ενώ οι Άγγλοι δημιούργησαν την γραμμή Άμυνας των Θερμοπυλών έφθασε αεροπορικά στην Αθήνα ο Γουέιβελ, για να ενημερώσει τον βασιλιά ότι η κυβέρνηση της Αυτού Μεγαλειότητος, αποφάσισε την εκκένωση του εκστρατευτικού Σώματος , για να αποφευχθεί η περαιτέρω καταστροφή της Ελλάδας. Στη συνέχεια ο Πάλερετ και ο Γεώργιος αναθέτουν την εντολή σχηματισμού κυβέρνησης στον Τσουδερό.

Ο Μητροπολίτης Ιωαννίνων αναχώρησε στις 20.00 του Μ. Σαββάτου για το Βοτονάσι, όπου ο Σταθμός διοικήσεως του στρατηγού Τσολάκογλου μαζί με τους στρατηγούς Μουτούση και Ζυγούρη και τους συνταγματάρχες Μπαλή , που ήταν διοικητής πυροβολικού του Β' ΣΣ και Μαυρογιάννη. 

Ο Μπάκος , έδωκε γραπτό σημείωμα στον συνταγματάρχη Μπαλή, που ανεφερε: «Σχηματισμός, λόγω αναχωρήσεως της Κυβερνήσεως Αθηνών, προσωρινής τοιαύτης υπό τον Μητροπολίτην με μέλη τους 3 Σωματάρχαρχας. Διάγγελμα προς τον λαόν, ίνα ενημερωθή δια την κατάστασιν και τους λόγους της αποφάσεως.Ανακοίνωσις της αποφάσεως προς την Γερμανικήν Κυβέρνησιν. Αίτησιν ανακωχής με βάσιν την κατάπαυσιν των εχθροπραξιών, έντιμον κατάθεσιν όπλων και επ' ουδενί λόγω παράδοσιν ουδενός.
Εν περιπτώσει μη αποδοχής των αιτήσεων τούτων, συνέχεια του αγώνος έστω και υπό την αθλίαν κατάστασιν, δι' ομάδων εθελουσίως παραμενουσών με μονίμους αξιωματικούς και εφέδρους όσοι θα παρέμενον».

Η επιστολή που είχε συντάξει ο Σπυρίδων προς τον Χίτλερ ανέφερε: «Εκπροσωπούντες τας μαχομένας ελληνικάς δυνάμεις και τον λαόν της μικράς, αλλά ενδόξου χώρας ταύτης, παρακαλούμεν θερμώς τον ηγέτη του μεγάλου γερμανικού έθνους να σταματήση τας εχθροπραξίας εις το μακεδονικόν και το αλβανικόν μέτωπον και είμεθα βέβαιοι, ότι η ηρωική προσπάθεια, η τιμή του Ελληνικού Στρατού και η τύχη της Ελλάδος θα ρυθμισθούν κατά τρόπον αντάξιον της μεγάλης ιστορίας της». Ζητούσαν δηλαδή μια Ελεύθερη Ελλάδα, χωρίς πλήρη στρατιωτική κατοχή με ελληνική πολιτική κυβέρνηση.

Οι τρείς ετοίμασαν επίσης ένα διάγγελμα προς τον ελληνικό λαό.

Ο Τσολάκογλου , διαφωνούσε με τον σχηματισμό επαναστατικής κυβέρνησης πριν τη συνθηκολόγηση για να μην διασπαστεί η «Εθνική Ενότητα» και να μην καταγγελθεί η συμμαχία με την Αγγλία, «μετά της οποίας συνεταυτίσαμεν την τύχην της Ελλάδας». Η άποψη του Τσολάκογλου που δεν ήθελε να κάνει πραξικόπημα και ήθελε να παραδοθεί σαν τον Μπακαλόπουλο, ήταν
ο σχηματισμός κυβέρνησης μετά τη συνθηκολόγηση όπως και έπραξε.

Στο πλαίσιο της Συμφωνίας με τον Άξονα, ο βουλγαρικός στρατός εισήρθε στην Βαρντάρσκα και οι «Κομιτατζήδες» ανέλαβαν τη διοίκηση των πόλεων.

  Στη Γιουγκοσλαβία , άρχισε η μεταφορά στη Γερμανία 300.000 Σέρβων στρατιωτών αιχμαλώτων πολέμου. Κατά τη διάρκεια της νύχτας, σφοδρός βομβαρδισμός του Λονδίνου από 712 γερμανικά βομβαρδιστικά. 2300 άμαχοι σκοτώθηκαν.