Το αριστερό Φάντασμα του ΙΔΕΑ και ο Πραξικοπηματίας Παπάγος

Με αφορμή το Κίνημα Παπάγου-Πιουριφόι 
για τον έλληνα ντε Γκώλ, της 31ης Μαίου 1951

Του Σπύρου Χατζάρα

Ο Αρχιστράτηγος Αλ. Παπάγος , στις 29 Μαΐου υπέβαλε οριστική παραίτησή από την αρχηγία του στρατεύματος, στον ανιψιό του Παύλο, με το πρόσχημα  «λόγους υγείας», και διαβεβαίωσε τον πρωθυπουργό Σ,Βενιζέλο ότι δεν επρόκειτο να πολιτευθεί.

 Στην πραγματικότητα, ο Στρατάρχης, παραιτήθηκε μετά από μια πικρόχολη συζήτηση με το ανιψιό του Βασιλιά Παύλο, προς τον οποίο διαμαρτυρήθηκε διότι ο διευθυντής του Πολιτικού Γραφείου του Βασιλιά, διέδιδε πως ο Παπάγος έχασε την εμπιστοσύνη των Ανακτόρων και διότι ο αντιπρόεδρος της κυβέρνησης και υπουργός Συντονισμού, Θρησκευμάτων και Παιδείας Γεώργιος Παπανδρέου άφηνε εναντίον του αιχμές, χαρακτηρίζοντας την περιοδεία του, στις φρουρές της Βορείου Ελλάδας, ως «προεκλογική». 

Το μεσημέρι της 30ής Μαΐου, στα γραφεία του Γενικού Επιτελείου Στρατού (ΓΕΣ) στα Παλαιά Ανάκτορα ολοκληρώθηκαν οι οι τριήμερες εργασίες του Ανωτάτου Στρατιωτικού Συμβουλίου (ΑΣΣ), όπου συμμετείχε σύσσωμη η στρατιωτική ηγεσία της χώρας, υπό τον Παπάγο, ο οποίος ανακοίνωσε , κατ' ιδίαν, στον αντιστράτηγο Στ. Κιτριλάκη, ότι έχει υποβάλει την παραίτησή του από την αρχιστρατηγία των Ελληνικών Ενόπλων Δυνάμεων.
 Παρόντες και ο υποστράτηγος Κωνσταντίνος Δόβας και ο ταξίαρχος Θ. Παπαθανασιάδη . 
Ο Κιτριλάκης ανελαβε να ενημερωσει του άλλους.
 Ο Παπάγος εφυγε για το σπίτι του στην Εκάλη.
 Οι «αλλοι’ αποφάσισαν να συναντηθούν στις 5 το απόγευμα, με αποκλειστικό θέμα την παραίτηση του αρχιστράτηγου. 
Οι στρατηγοί αποφάσισαν να ζητήσουν από τον Παπάγο να ανακαλέσει την παραίτησή του και μετεβη στην Εκάλη τριανδρία από τους αντιστράτηγους Θρασύβουλο Τσακαλώτο, Θ. Γρηγορόπουλο και Δ. Τσιγγούνη.

 Ο πρωθυπουργός Σοφοκλής Βενιζέλος κάλεσε στο πολιτικό γραφείο τους δημοσιογράφους, και εκανε την ακόλουθη δήλωση. 

«Ο Αρχιστράτηγος κ. Παπάγος υπέβαλε χθες την 29ην τρέχοντος την παραίτησίν του. Τόσον ο Βασιλεύς, όσον και η Κυβέρνησις δι' εμού προσεπαθήσαμεν να μεταπείσωμεν τον στρατάρχην. Δυστυχώς η απόφασίς του είναι ανέκκλητος. Ηναγκάσθη ένεκα τούτου η κυβέρνησις μετά μεγάλης λύπης να την αποδεχθή, διότι στηρίζεται εις λόγους υγείας, οίτινες δεν επιτρέπουν εις τον στρατάρχην να συνεχίση προς το παρόν το γόνιμον αλλά επίμοχθον έργον του. Εκφράζω την βαθυτάτην λύπην, διότι εις τόσον κρισίμους στιγμάς αι ένοπλοι δυνάμεις της χώρας στερούνται των πολυτίμων υπηρεσιών του». 
Παράλληλα ο πρωθυπουργός έδωσε στη δημοσιότητα και την επιστολή του βασιλιά Παύλου προς τον θείο του στρατάρχη. 

Ο Παπάγος, του οποίου στενός σύμβουλος υπήρξε ο Μέγας Δάσκαλος της Στοάς Ησίοδος Ιωάννης Διάκος ετοίμαζε σε συνεργασία με τους Αμερικανούς, το πολιτικό του μέλλον. Και στο πλαίσιο αυτό έκανε το πραξικόπημα της 31ης Μαΐου, του οποίου ψυχή ήταν ο στενός του συνεργάτης στο Γενικό Επιτελείο και στέλχος του ΙΔΕΑ συνταγματάρχης Νικόλαος Γωγούσης, που δεν συμμετείχε στο Κίνημα. 

Στις 10.15΄ το βράδυ η είδηση της παραίτησης μεταδόθηκε από τον Ραδιοφωνικό Σταθμό Αθηνών .Ήταν η αρχή μιας μακράς νύχτας…

 Εκείνη την ώρα , συγκεντρώθηκαν στα γραφεία του Μετοχικού Ταμείου Στρατού οι πρωταγωνιστές του πραξικοπήματος Παπάγου-Πιοριφόι, με επικεφαλής τους ταξίαρχους Α. Χρηστέα και Στ. Ταβουλάρη. Το κίνημα έγινε για να επιστρέψει στο Στρατό ο λαοπρόβλητος Στρατάρχης, αλλά στόχευε στην ανάδυση του «πολιτικού άστρου» του Αλέξανδρου Παπάγου. 
Αυτό ήταν το τρίτο πραξικόπημα του Παπάγου μετά τα Κινήματα του 1935 και 1936. 
Πρωταγωνιστές ήταν ο συνταγματάρχης Διονύσιος Παπαδόπουλος τέως πράκτορας της SoE και διοικητής του Τάγματος Μελιγαλά, που ήταν διοικητής του Συντάγματος Βαρέων Οπλών Πεζικού στο Χαϊδάρι και ο ΣΔΑ, συνταγματάρχης Γεώργιος Κουρούκλης. 
Αυτοί οι δυο κινητοποίησαν λόχους πεζικού και έθεσαν υπό τον έλεγχό τους τα Γενικά Επιτελεία που έδρευαν στον χώρο των Παλαιών Ανακτόρων , όπου έδρασε ο τότε λοχαγός Δημ. Ιωαννίδης, τους ραδιοφωνικούς σταθμούς και το αεροδρόμιο του Τατοΐου. 

Οι κινηθέντες αξιωματικοί δεν είχαν σκοπό τους την κατάληψη της εξουσίας, δεν επιχείρησαν να συλλάβουν την πολιτειακή, πολιτική ή στρατιωτική ηγεσία και η κατάληψη του ραδιοσταθμού έγινε για να μην χρησιμοποιηθεί από τον αντίπαλο. Το Κίνημα ήταν περιδοσμένο στο λεκανοπέδιο και για αυτό δεν κινητοποιήθηκε το Γ΄ Σώμα. 

Η πολιτική και στρατιωτική ηγεσία πιάστηκε στον ύπνο και όταν έμαθε ότι κάτι γίνεται , διαπίστωσε ότι οι υφιστάμενοι αξιωματικοί δεν υπάκουαν τους στρατηγούς. 

Ο Παπάγος, που «ενημερώθηκε» για την «αναταραχή» εμφανίστηκε γύρω στις 6.30 το πρωί στο Επιτελείο μίλησε προς τα στελέχη, και καταδίκασε την απειθαρχία. Και όλα επανήλθαν στον κανονικό ρυθμό. 

Την αρχιστρατηγία ανέλαβε προσωπικά ο ανιψιός Παύλος αλλά ο απόλυτος Άρχων ήταν για μια ακόμα φορά ο θείος Παπάγος.

 Το κίνημα της 31ης Μαΐου, απέδειξε ότι στο εσωτερικό του στρατεύματος υπήρχαν δυνάμεις που δεν προσέβλεπαν στο Στέμμα ως πόλο της δεξιάς , αλλά αναζητούσαν προστασία από τους συμμάχους και τον Παπάγο. 
Η αριστερά ανέπτυξε ολόκληρη μυθολογία για τν ΙΔΕΑ, και δεκάδες λαμπροί μελετητες της νεότερης ιστορίας αγωνίζεται να εξηγήσουν το πως και γιατί 
ο Παπάγος δεν γνώριζε τι ποιούσαν οι «θαυμαστές» του αξιωματικοί.

 Ο Πρωθυπουργός Βενιζέλος εξέφρασε την κατάπληξη του για την ύπαρξη στρατιωτικού συνδέσμου και είπε ότι θα λάβει αυστηρά μέτρα.

 Στις 3 Ιουνίου, άρχισαν οι ανακρίσεις από τον υποστράτηγο Βασιλόπουλο .
Στις 4 Ιουνίου επισκέφτηκε (μυστικά) τον Παπάγο στην Εκάλη ο Αμερικανός Ανθύπατος Πιουριφόυ, και το γεγονός που προκάλεσε εκτεταμένες αναλύσεις του ελεγχόμενου Τύπου. 
Στις 15 Ιουνίου, με διαταγή της ΑΣΔΑΝ τιμωρήθηκαν, με περιορισμό «κατ' οίκον», οι πρωτεργάτες του κινήματος του ΙΔΕΑ, και στην συνέχεια αποστρατεύτηκαν προαγόμενοι στον επόμενο βαθμό τρεις Ταξίαρχοι , ο Ηρ. Κοντόπουλος, ο Στ. Ταβουλάρης και ο Αλ. Χρηστέας, οι συνταγματάρχες Διονυσιος Παπαδοπούλος, Κ. Αναγνωστόπουλος, Δ. Καραχάλιος, Δ. Τσαμπάτος και Γεώργιος Κουρούκλης, και οι αντισυνταγματάρχες Π. Χριστοπούλος, Τηλ. Ζακυνθινός και Ν. Παρλαβάντζος .  Όλοι οι άλλοι έμεινα στα γραφεία τους.

Εκείνες της ημέρες , ο αμερικανικός Τύπος ήταν έξω φρενών με τον Παύλο και τη Φρειδερίκη, που με τα λεφτά του Τρούμαν (2.280.000.000 δολάρια, ωε το 1951), ήθελαν να αγοράσουν μια θαλαμηγό, που την αγόρασαν τελικά για το Πολεμικό Ναυτικό. 

Στις 30 Ιουλίου 1951 δημοσιεύτηκε το Διάταγμα για τη διάλυση Βουλής και την προκήρυξη εκλογών για τις 9 Σεπτεμβρίου.

 Τέσσερεις ημέρες μετά, στις 3 Αυγούστου, ο θείος Παπάγος «έχων επίγνωσιν της σοβαρότητος των στιγμών που διέρχεται η πατρίς και σταθμίσας τας ευθύνας του έναντι της ιστορίας...», ανακοίνωσε την κάθοδο του στην πολιτική, ως ο Ντε Γκολ της Ελλάδας , και αμέσως τον υιοθέτησαν το συγκρότημα Λαμπράκη, η εφημερίς του θανόντος Γεωργίου Βλάχου «Καθημερινή» και η«Εστία» της Οικογενείας Κύρου. Την ίδια ήμερα, με πρωτοβουλία των I. Πασαλίδη, Δ. Μαριόλη, Στ. Χατζήμπεη, Μιχ. Κύρκου ιδρύθηκε η «Ενιαία Δημοκρατική Αριστερά» (ΕΔΑ), στην οποία προσχώρησαν και τα στελέχη της «Ένωσης Δημοκρατικών Αριστερών», του θανόντος στις 27 Ιουλίου Ιωάννη Σοφιανόπουλου. 

Ο Παύλος όταν έμαθε τα νέα, κάλεσε το Στρατηγό Τσακαλώτο ως αρχηγός τους Στρατεύματος και τον διέταξε να συλλάβει τον Παπάγο, με το αιτιολογικό ότι «διατηρούσε τας υποχρεώσεις στρατιωτικού εν ενεργεία και έπρεπε προηγουμένως να λάβει την άδειά του...». Ο Τσακαλώτος, πέτυχε να μεταπείσει τον Άνακτα. 

Στις 6 Αυγούστου δημιουργήθηκε ο Ελληνικός Συναγερμός, και αμέσως προσχώρησαν το Λαϊκό Ενωτικό Κόμμα, που το αποτελούσαν το Εθνικό Ενωτικό Κόμμα του Παναγιώτη Κανελλόπουλου και ο Στέφανος Στεφανόπουλος με τους φίλους του και το Νέο Κόμμα του Σπύρου Μαρκεζίνη. 

Στις 11 Αυγούστου έγινε η πρώτη ραδιοφωνική ομιλία του Παπάγου , που έστειλε μήνυμα λήθης και κάλεσε τους πάντες «να λησμονήσουν το παρελθόν», ζήτησε μακροθυμία απέναντι των αντιπάλων, κάλεσε σε ενότητα (τους δεξιούς) και προειδοποίησε «τους αμετανοήτους» με κυρώσεις.